Pogled na crnogorsku arhitekturu 20. i 21. stoljeća

by Crnogorski pokret · 02/25/2019

Piše: Miodrag Bajković, arhitekt

Vaskoliki arhitektonski opus u urbanim sredinama, na prostoru Crne Gore, nastao u prvih četiri decenije 20. stoljeća, osobito pomeđu dva svjetska rata, kvantitativno i kvalitativno - sasvim je skroman. No, i to što je bilo izgrađeno u spomenutom vremenskom razdoblju, i postojalo pred Drugi svjetski rat, usljed ratnih događanja, dijelom nije skapulalo (opstalo). Ovđe prvijenstveno imam u vidu Podgoricu i nekoliko tada, u arhitektonskom smislu - značajnih kuća.Na samom početku, želim pojasniti da pod riječju »kuća«, uopšteno mislim na arhitektonska djela: muzeje, hotele, stambene zgrade, privatne kuće, škole, bolnice, pozorišta, itd. Mnim da nabrojana arhitektonska djela nije prikladno nazivati »objektima«, sporad toga što su istomašice (u isti mah) objekti i (npr.): na nebesima - »UFO« ili »NLO« (leteći pjati); na zemlji - privremeni objekti po pjacama i plažama; pod zemljom (recimo) - septičke jame.Dakle, Crna Gora je »novo doba« (počev od 1945. godine), opetujem - kad se radi o gradovima, dočekala sa skromnom arhitektonskom baštinom. Naravno, ova moja prijethodna tvrdnja u vezi sa graditeljskim nasljeđem, ne odnaša se na - crnogorsku izuzetno dobru tradicionalnu, narodnu, anonimnu ili, kako je u užim stručnim krugovima sve popularnije reći - vernakularnu arhitekturu (vernakularno: lokalno graditeljsko nasljeđe).Takvu tradiciju čine tri tipa kuća: na śeveru »gorska kuća«, »kuća u basenu Skadarskog jezera« i »primorsko-paštrovska kuća«. Uz vernakularnu arhitekturu, posebice vrijedno arhitektonsko dobro kulture Crne Gore, tada su činjele (i danas čine) urbane aglomeracije - stari naseljeni gradovi: Kotor, Perast, Budva, Herceg Novi i Ulcinj, kao i - naša zaista značajna sakralna arhitektura (hrišćanska i islamska), s tijem naglašavanjem da, zarad sprovedenih, često i nereverzibilnih radova (nereverzibilno: nepovratno - nemoguće vrnuti u prvobitno stanje) - ovo svakako više ne važi za beznadežno bestragane (devastirane) same manastirske crkve ili manastirske komplekse: Beška, Moračnik, Kom, Ždreba(o)nik, Ostrog, itd. U pitanju je kulturocid koji je dozvolila (i dalje dozvoljava) »država« Crna Gora - što je naše zastiđe pred vaskolikom Evropom i civilizovanijem svijetom uopšte! Glede ostaloga arhitektonskog blaga, izdvajam kuće nekih ambasada evropskih država: Austro-Ugarske - (autor - J. Slade-Šilović), Italijanske (F. & G. Bagatti Valsecchi (Bagati Valseki)), Ruske (C.A. Corradini (Koradini)) i Engleske (Harty (Harti)), kao i »Zetski dom« (J. Slade-Šilović), »Plavi dvorac« - (ime autora nije poznato - (?)) i »Vladin dom« (C.A. Corradini) na Cetinje, »Dvorac« u Baru i Nikšiću (J. Slade-Šilović) i »Dvorac« u Podgorici (?) - izgrađenih u neo-klasicističkom stilu, tačnije - kako je kojemu autoru spomenutih kuća, u periodu lutanja i/ili iskanja u arhitekturi koncem 19. i početkom 20. stoljeća, bilo drago, odnosno - spram njegovog sopstvenog afiniteta iz opusa eklekticističke lepeze »manira«. Jedino je »šarmantna« kuća bivše Francuske ambasade (fotografija br. 1) - (Auguste Perret (Ogist Pere)) izgrađena u stilu secesije i - najznačajnije je secesijsko djelo pri nas.