Nijesu crkveni kanoni pisani da bi ih Crkva zloupotrebljavala već da koriste Crkvi

Piše: Slobodan Jovanović Konačno je Vaseljenski patrijarh shvatio da je situacija u Ukrajini neodrživa i da je, ne samo protivno kanonima i elementarnoj logici, potpuno besmisleno da Crkva koja ima najveći broj vjernika i najviše simpatizera bude van kanonskog reda. Radi se o Ukrajinskoj pravoslavnoj crkvi, Kijevskog patrijarhata (UPCKP), koja je, u svim ispitivanjima javnog mnjenja, uključujući i ona koja su radile ruske agencije, vodeća pravoslavna crkvena institucija u Ukrajini, iako u Srbiji i prosrpskim sredinama za najbrojniju promovišu crkvu Moskovskog patrijarhata. Naravno, nikada istorija crkava nije bila odvojena od političkih uticaja i djelovanja pa je, nesumnjivo, važano i učešće ukrajinskog vrha u komunikaciji sa Vaseljenskim patrijarhom. Raspadom SSSR-a i Jugoslavije pravoslavni svijet se našao pred velikim problemom uspostavljanja novih država, sukobljenosti  između naslijeđenog stanja u crkvenom životu u njima  i prava tih država na  samostalnu Crkvu. Odjednom smo preplavljeni raznoraznim tumačenjima što kanoni, ili uspostavljeni crkveni zakoni, predviđaju u slučaju uspostavljanja samostalne države. Nesporno je da je potrebna crkvena saglasnost za uspostavljanje samostalnih crkava u novonastalim zemljama, što je glavni argument onih koji žele da zadrže monopol na cijeloj teritoriji bivših država, ali je i kanonski nesporno da one ne bi smjele osporavati pravo drugima na svoju Crkvu, tim prije što su u , bližoj ili daljoj, prošlosti i sami koristili to pravo. Da farsa bude potpuno komplenta, radi se o dvije crkve, ruskoj i srpskoj, koje su same nastale nekanonskim izdvajanjem. Ruska izdvajanjem moskovske eprahije iz Kijevske mitropolije, koja je bila pod jurisdikcijom vaseljenskog patrijarha, i uspostavljanjem Moskovske mitropolije 1448. godine, živjeći van kanonskog reda 140 godina, a Srpska je čak dva puta bila anatemisana. Prvi put kada se izvojila nekanonski iz Ohridske arhiepiskopiej i, koristeći sukobe, kupila od patrijarha Germana II i Teodora Laskarisa, nikejskog cara, oko 1233.godine, autonomiju na svojoj teritoriji. Drugi put kada je Stefan Uroš IV Dušan Nemanjić 1346. samovoljno proglasio pećkog arhiepiskopa Joanikija II za srpskog patrijarha. Pećka arhiepiskopija se, u to vrijeme, nalazila pod jurisdikcijom Vaseljenskog patrijarha. Vaseljenski patrijarh Kalist I je bacio anatemu i prokletstvo na samoproglašenog cara Dušana, Joanikija II i na cijeli srpski narod, izopštivši ih sve iz Pravoslavne katoličanske crkve. U doba otomanske vlasti svoju autokefalnost gube srpska, bugarska i rumunska pravoslavna crkva. Uspostavom srpske autonomije 1832. godine, pozivajući se na kanonsko pravo na autonomnu crkvu,  u Beogradu je uspostavljena mitropolija pod jurisdikcijom Carigradske patrijaršije, da bi Srbija 1879. godine kupila autokefalnost od nje. Slično se ponovilo i kod formiranja tzv ujedinjene srpske prsvoslavne crkve, oktroisane aktom regenta Aleksandra Karađorđevića,  riješenjem i proglasom o ujedinjenju ‘’svih pravoslavnih crkvenih oblasti’’ u Kraljevstvu SHS, od 17. juna 1920. godine (Glasnik”, službeni list Ujedinjene Srpske pravoslavne crkve , 14. jula 1920. godine).  O načinu na koji je dobijen tomos Vaseljenskog patrijarha piše beogradsko Vreme 3. januara 1922. godine, u tekstu „Pitanje naše patrijaršije“: „U zamenu za nekih 1 i po milion francuskih franaka pristala je carigradska patrijaršija da prizna našu autokefalnu ujedinjenu crkvu sa svojim patrijarhom na čelu. Ova transakcija, iako izgleda malo nedolična u crkvenim stvarima, bila je neophodno nužna...“ U kanonskom pismu Melentija IV i Svetog Sinoda Vaseljenske patrijaršije od 24.02.1922. godine, br. Protokola 103b, kojim se priznaje uzdizanje SPC Kraljevine SHS na stepen patrijašije, piše:"Posavjetovavši se o tom pitanju po dužnosti sa našim Svetim Sinodom, pohvalismo želju crkve i države i priznali smo korist koju pravoslavlje može imati od takvog uzdignuća, a način postupanja našli smo da je u saglasnosti više sa crkvenom ekonomijom (čitajte – novcem, SJ) nego li sa preciznošću kanonskog reda." Čitav ovaj uvod je bio nužan da bi se viđelo ko danas spori Ukrajinskoj, Makedonskoj i Crnogorskoj crkvi da uspostave svoje kanonsko pravo nad teritorijama svojih suverenih država. Da približimo to licemjerje, navešćemo argumente za dobijanje tomosa Ujedinjene SPC i Beogradske patrijaršije njenog prvog patrijarha, Dimitrija Pavlovića, u  ’Glasniku’’, Službenom listu Srpske pravoslavne patrijaršije br. 1., g. I, od 14. oktobra  1920. g,  na strani 102: ‘’Slično tome postupalo se i kod osnivanja nacionalnih autokefalnih oblasti u svima pravoslavnim državama. Tako su uzdignute katedre na stupanj autokefalne arhiepiskopije u  prestonim gradovima Atini za Crkvu u Kraljevini Grčkoj, u Beogradu za Crkvu u Kraljevini  Srbiji, na Cetinju za crkvu u Crnoj Gori, u Bukureštu za Rumuniju, u Sofiji za Bugarsku, a u Rusiji dignut je arhijerejski presto druge prestonice u Moskvi na stupanj patrijaršije.’’ Takođe, u zapisniku zakonodavnog odbora Sv. Arhijerejskog Sabora Srpske Patrijaršije, održane u Beogradu 16. septembra 1920, pod predsjedavanjem Dimitrija, arhiepiskopa Beogradskog i mitropolita Srbije,, piše: „Po odredbama svetih kanona osnivanja najviših crkvenih oblasti u jednoj državi i odnosno u njenoj najvećoj oblasti biva tako, da se katedra prestonice odnosno metropole najveće oblasti podiže na najveći jerarhijski stupanj. Tako pravilo 17. Halkidonskog Sabora određuje da razređenje crkvenih oblasti sledi razređenju državnom i građanskom“. Pošto ruska i srpska crkva umišljaju da ih je stvorio sam Bog, a Amfilohije Radović Crnogorce naziva volovima, izgleda da za njih važi ona deviza „što je dozvoljeno Jupiteru nije volu“. U srpskim crkvenim krugovima se često govori da je kijevski patrijarh Filaret Denisenko „odvojio svoju crkvu“ zato što nije postao ruski patrijarh. Potpuno je jasno da se radi o gluposti i da je to proces koji ne zavisi od kaprica jedne ličnosti. Ukrajinska crkva, kijevskog patrijarta apsolutno ima pravo na svoju autokefalnost i kanonsko priznanje. Raskol zbog priznanja Ukrajinske pravoslavne crkve (UPCKP) između Moskve i Vaseljenske patrijaršije nije ni dogmatski, ni evharistijski. Problem sa pravoslavljem nije u jeresi, ni u poštovanju ispoljavanja vjere i tumačenja svetih knjiga, već u nepoštovanju pravila koja su uspostavljena i tome što ih upravo danas krše oni koji su nastali njihovim kršenjem. Istorijski, autokefalnost je bila nužna i korisna u očuvanju nacionalnog i kulturnog identiteta nacija. Suprostavljenost Crkve sa centralom van države sa etnokulturnim i političkim identitetom državne zajednice vodi tome da crkve postaju, po pravilu, oruđe politike osvajanja i asimilacija. Status Makedonske crkve u Makedoniji rječito govori o razvoju nacionalne svijesti Makedonaca  i otklon od jakog asimilacionog srpskog uticaja prije Drugog svjetskog rata. Sa srpskom crkvom u Makedoniji, pitanje je da li bi se Makedonija oslobodila unutarnacionalnih sukoba, koji su je karakterisali dvadesetih i tridesetih godina prošlog stoljeća sa komitskim pokretom. Ne sumnjam da je odnos Makedonaca i njihovih političara prema svojoj pravoslavnoj crkvi siguran put da Makedonska pravoslavna crkva uskoro dobije kanonsko priznanje.Ne vidim način da SPC to onemogući. Ono što je za nas Crnogorce od suštinskog značaja je ponašanje Moskve prema crkvama koje neće slijediti njihov odnos prema Vaseljenskom patrijaršiji i, u tom kontekstu, ponašanje SPC i odnos vlasti u Crnoj Gori prema pitanju priznanja CPC. Mada je teško predviđeti ponašanje Moskve, sudeći po dosadašnjoj isključivosti, ne vjerujem da će blagonaklono gledati na sasluživanje SPC sa Vaseljenskim patrijarhom. Jasno je da će SPC pokušati, poput njene srpske vlade, da sjedi na dvije stolice, ali vjerujem da su i jedna i druga politika, na duži rok, kontraproduktivne. Takođe je pitanje kako će se SPC ponašati u slučaju priznanja Makedonske pravoslavne crkve od strane Vaseljenskog patrijarha? Nažalost, crnogorski političari nijesu imali sluha, poput makedonskih, nijesu shvatili važnost crkvenog pitanja kao jednog od identitetskih stubova svake nacije. SPC je, svojim djelovanjem u Crnoj Gori, uspjela da stvori i vjersku i nacionalnu bazu, te se može smatrati najvažnijim razlogom za desetostruko povećanje pripadnika srpske nacionalnosti od 1981.godine. Gotovo sam siguran, da nije toga, da bi CPC, budući da je, za razliku od makedonske, koja nema kanonski kontinuitet, ona imala autokefalni status, bila priznata u paketu sa UPCKP. Glupiranje predstavnika SPC da CPC nije imala autokefalnost, izmišljajući nekakva nova pravila i pričajući o tomosu kako krunskom dokazu, samo je dio instrumentarija da se spriječi njen kanonski status. Priznanja između crkava su formalna i neformalna. Ako je CPC u svom Ustavu iz 1903. zapisala „Autokefalna pravoslavna Mitropolija u Knjaževini Crnoj Gori, ....“ valjda bi druge crkve prekinule odnos  sa njom da su imali problem sa tim, i ne bi sasluživali sa njom i nazivali je sestrinskom, poput SPC u poslanici 1910.godine. Ne postoji nijedna crkva koja nije bila u kanonskom jedinstvu sa CPC.  Nijedno nekanonsko uzdizanje u istoriji istočne crkve nije prošlo bez izopštavanja. Da ne navodim sijaset drugih činjenica i artefakata o autokefalnosti CPC. Kako je teško predviđeti smekšavanje odnosa između Moskve i Vaseljenskog patrijarha, za očekivati je da će Moskva ipak insistirati na dosljednosti. Zato je od presudne važnosti da CPC pokaže inicijativu, iznoseći sve činjenice o nasilnom prekidu njenog bitisanja, što se teško može pravdati ni kanonskim, ni bilo kojim razlozima, kao i da vlasti Crne Gore pokažu istorijsku odgovornost i uključe se, poput ukrajinskog predsjednika Porošenka, u rješavanje pitanja kanosnskog statusa CPC. Mora postojati svijest da, dokle god SPC bude imala uticaj u Crnoj Gori koji sad ima, neće postojati uslov za primisao o građanskom društvu, vjerskoj toleranciji i evropskim vrijednostima. U prilog optimizmu oko kanonskog priznanja CPC  idu i odlični odnosi UPCKP i CPC, posebno mitroplita crnogorskog i ukrajinskog patrijarha. U nekoliko navrata je mitropolit Mihailo bio gost patrijarha Filareta i UPCKP, saluživali su zajedno, kao i što je bilo posjetom patrijarta Filareta Crnoj Gori. Teško je pretpostaviti da će Filaret i UPCKP prekinuti sestrinske odnose sa CPC, prije je vjerovatno da, kao najznačajnija Crkva u jurisdikciji Vaseljenske patrijarhije, bude  na strani CPC. Odnos u kome će UPCKP biti u kanonskom jedinstvu sa Vaseljenskom patrijaršijom i sestrinskim odnosima sa CPC bez njenog priznanja, bila bi  situacija koja se ne može podvesti pod regularna crkvena pravila. Nije nevažno za status CPC da mnogi Crnogorci koji idu na noge Amfilohiju, prestanu da vjeruju u baba – roge i paganske gluposti, te da se posvete svojoj Crkvi. Prosto je neshvatljivo da nacionalni Crnogorci traže duhovno utočište kod najvećeg mrzitelja Crnogoraca i nezavisne Crne Gore. Iako SPC nastupa arogantno prema mogućnosti da CPC dobije kanonski status, potpuno je jasno da je kod njih prisutan strah. Hvataju se za jedini argument oko raščinjenja mitropolita Mihaila od Vaseljenskog patrijarha. Kad se zna zbog čega je raščinjen mitropolit Mihailo, kao i da su mnogi raščinjeni episkopi i arhiepiskopi povratili svoj kanonski status voljom majke – crkve, potpuno je jasno da imaju razloga za nesanicu. Jer je Crna Gora za SPC „zlatno tele“, a teritorija Crne Gore doživotni san velikosrpskih nacionalista za izlazak na more.